Omeranin en az 300 senelik bir kultur birikimi var.Bunu dusundukce keske birileri zamanla
yasadiklari herseyi yazsaydida,simdi kafamizda olan sorular cevap bulabilse.
Gunumuzde avrupanin 4 bir tarafina yayilmis insanlari kendi yasadiklari ulkelerde o toplumun degerlerini gerek yogun yasam surekliligi, gerek medyanin teknolojinin etkisiyle yabanci toplumlara has atasozlerini kullanarak kendi dusuncelerini vurgulamak isterlerken kendi oz kulturlerinede ister istemez uzaklasiyorlar.yada bir konuda dusuncelerini belirtirken bir cin atasozu bilmem bir kizilderili atasozu deyip duruyorlar.Eger bugun sadece omaroda birkac kucuk sohbetle 50 fazla atasozu kagida dokebiliyorsak koskoca kurt kulturunde her dusunceyi vurgulayan sozleri muhakak bulacagiz.
Yazimizda ilkkin kurtce, parantaz icindede turkce cevirisini yaptik bire bir kelimeleri cevirmektense anlam butunlugu anlam uyumu gerceklesecek sekilde verdik.Kendimce ne anlama geldigini aciklamaya calistim muhakak hatalar yanlislarim olmustur.
Eger burda olmayip bildiginiz atasozleri deyimler varsa lutfen ekleyiniz .Lutfen cekinmeyiniz bu her duyarli insanin kurdun gorevidir.Kulturumuzu avrupada yetisen yeni nesile ogretmemiz icin bu sart.
BU yazinin kurtce yazimda katkilarindan dolayi Ibrahim garip e tsk ederim.

1- Gîya li ser kokê xwe diruze(ayrik otlar kokunden biter)
Kalitim vurgusu yapiliyor.Deve disi otunun kokunden herhalde gul bitmez.Kotuluktan her zaman kotuluk dogar.
2- Dest destan dest jî serçawan dişon( EL eli eller yuzu yikar).
Toplumsal birlik ve dayanisma vurgulaniyor
3- Xelk neynîka insanî ye!( topluminsanin aynasidir)
Insan kendi gercekligini nasil tanimlarsa tanimlasi,birde onun toplumsal yansimasi var. Kendin gormedigin gercekligi toplum daha iyi gorur ve yorumlar.
4- Namûs avetina kuçikan, kûçikan jî qebûl nakiriye!(Namus yukunu kopeklere yuklemisler bu yuku tasiyamam diye kabul etmemis)
Namus toplumda kadin erkek butun bireylerin uymasi gereken en ideal ahlak kurallari ifade eder.Daha cok buyukler genclere nasihat ederken bu atasozunu kullanir. Namus etmeyip iyi ,sorumlu bir insan olmayanlar bir kopektende asagidir vurgusu var.Daha cok erkekler icin kullanilir.
5- Dînan şor piro må qêç ve bernekevin!(Dlinin agzina soz,yaslinin gozune pire ilismesin)
Deli surekli ayni seyi tekrarlayip durur . Gozleri iyi gormeyen yaslida pireyi arayip durur.kisir donguye, amacsizliga vurgu var.
6- Beranan bernedê pez ez berxan naçerînim(kuzularini otlatacak kimsen yoksa,koclari suruye salma)
Gelecege dair planlar yapilirken en cok kendi oz gucune dayanacaksin.yaparim ederim kaynak bulurum hersey olacagina varir olmaz.

7- Dînan ne guneh e xwedîya guneh e!(deliye degil ailesine aciyin)
Sorumsuz davranan aile bireyleri surekli aileye problem getirir.Akilsizca yaptigi davranislarinin sonuclari ailenin bireylerini baskalari tarafindan aciyacak duruma dusurur.

8- Gur postî xwe navejê(kurt postunu atmaz)
Kurt insanlara ve evcil hayvanlarina surekli zarar verir.Ne kadar degismis gorunsede ozu hep aynidir firsati yakaladiginda hemen zarar verir.iyi olmayan iyimis gibi gorunen insanlar icin kullanilir.

9- Berxa çe li ber kozê belli dibe!(verimli kuzu dogustan belli olur)
Asalet insanda dogustan gelir.Insanin icinde olmadikca butun cabalar ideale varmaya yetmeyebilir.Verimli ve mutlu sonla bitecek bir is baslangicla beraber iyi gider.ornegin iyi gidecek bir dukkan acilisla birlikte belli olur.

10- Hespî çe kamçiyi di xwe nagehejîne!(asil at kirbaca gerek duymadan kosar)
insan sorumluluklarinin geregini yerine getirirse disardan mudahaleye etkiye gerek kalmaz.Harekete gecirmek icin illede zor kullanmak gerekmemeli.

11- Bîr bi çokîyan tijinabin( tasima suyla kuyu dolmaz)
Nasihat verildikten sonra nasihat verilenin ayni hatayi tekrar ettigi durumlarda kullanir.Akil biraz insanin ozunde, genlerinde olmali yoksa istediginiz kadar onu gelistirmeye calisin nafile. Tersi dusunuldugunde insan beyni bir kor kuyu gibidir surekli yeni bilgilere ihtiyac duyar. Ne kadar eklersen ekle asla dolmaz bin kitap oku ikibin kitaba daha ihtiyac duyar.Surekli kendini yeniler.Akil ve dusunce felsefesini diyalettigini en guzel ifade eden bir soz. bilim adamlari insanlarin beyinin sadece yuzde 25 ni kullaniyor. Bu yon dusunuldugunde derin bir felsefeyi ifade ediyor.Benimde en sevdigim soz.

l2.Dilên bi gir mirazî nabînin.(Kibirli gonuller murat gormez)
Kendini baskasindan ustun gormek onlari istemeyen hosgormeyen insanla hayatlari boyunca normal bir yasam, murat gormezler.yalnizla mahkum olurlar.

13- Barê kawe li ser mile xwe kir barê xwê!(sirtindaki saman yukunu tuz yukune cevirmek)
AZ bir calismayla yerine getirilecek sorumlulugu zamanin da yapmayip sorunlar agirlasip yeni sorunlar eklendikten sonra cozmeye calismak.
14- Sêriye be cih herdaim bi xûn e(yersiz yurtsuzun basi hep kanlidir)
Yeri yurdu belli olmayan surekli farkli yerlere suruklenir.Bu surecte tehlikeler karsinda yalnizdir.yalniz olanda siddet gormekten kacamaz.

15- Xûn betil nabê(kan gercekliktir)

16- Mirov di dengkirina xwe re, heyvan di rabûna xwe de dîyar(belli) dibe(insan konusmasiyla, hayvan kalkisiyla belli olur).
Gorunuste biyolojik olarak insan gorunmek yetmez bunu akillla fikirler ve davranislarla gostermek lazim.Insani hayvandan ayiran fark akil.
17- Demak dayîka rastî hebê serî li damarî nagerê( oz anne varken, uvey anne aramaya ne gerek)
Kendi imkanlarin fikirlerin ve aklin varken harekete gecmek icin baskasinin dusuncelerine etkisine ne gerek var.oz kaynaklarini kullan.
18- Serî xwes balgî naguhere(akilli saglikli bas yastik aramaz_)
insan akilli ve saglikli oldukca her zaman basini rahat yasliyacagi bir yastigi yeri yurdu vardir

19- Sêv li bin dara xwe dikeve(elma dibine duser).
Soya cekim vurgulaniyor. turkcedeki armut dibine duserle ayni hangisi hangisinden alinmis ispati imkansiz.

20- Dar bi pelên xwe dike gura gur(agac yapraklariyla gurler)
Asiret vurgusu var. Asiret ne kadar buyuk olursa seside gucude o denli buyuk olur.Cok eski bir atasozu olmali.
21- Çêlik li şûna dayike mexeldibe( yavru anasinin yerine yayilir).
Yavru annesinin yerini alir.annesinin butun karakterini tasir. soya cekim vurgulaniyor.
22- Ger ku li ker sîyarbûn carekê şerm(aybe) e, ji ker de gerbûn du caran şerm e!(essege binmek birkere ayipsa, essekten dusmek iki kere ayip)
Insan basladigi isi sonuna kadar koturmeli.Zorluklar karsisinda yilginliga kapilip vaz gecmemek lazim.
23- Rawê bûke vi bûke re ( gelinin ceyizi gelinle gelir)
Hersey zamaninda ve yerinde olmali.Bir anlasmada yapilmasi gereken ne varsa aninda yapilmali.ornegin bir dukkan alirken anlasmada gereken butun sartlar karsilikli olarak yerine getirmeli ya guveniyorum inaniyorum olmaz.Hersey yerli yerinde olmali.
24- Ker hevşûne xarinê dizane yên ku gur vî bixwa nizanê
Bolluk varlik zevk sefa icinde yasarken yarinida dusunmeli.Gun gelir devran doner yokluga dusulebilir.

25- Ji şeran qend jî dikewe, ji qendan jî sher dikewe! (aslandan cakal doga bilecegi gibi cakaldanda aslan dogabilir).
Iyi bir insandan olmasi gereken ideal ne varsa cocuklarindada olmasi gerekir diye birsey yoktur.iyi insandan kotu insan dogabilecegi gibi tersi kotu insanda da iyi insan dogabilir.
26- Li ber mirovan biçî te pîndike li dûv biçî te tîzdike(insanlarin onunden yurusen tekmelerler,arkasindan gidersen teperler)
Ne baskalarini kendi aklinla surukle, nede baskalarinin akliyla hareket et.Olusacak olumsuz sonuclarda sen sorumlu tutulur aci gorursun.
27- Li ser rîya Helebê nalên hêştiran berhevdike( halep yolunda deve nali topluyor).
Varlik ve bollugu yeterince degerlendirmemek. olumlu sartlarlardan olumsuz sonuclar cikarmak.
28- Mirov li ker sîyarnabe li bextî nagere hekî ku bext li mirovan gerîyaba( insan esege binip baht aramaz,baht insani bulsun)
insanda birazda sans olmali. insanin isi rast gitmedikce ne kadar cabalasanda bos.Kadercilik vurgusu.
29- Ne bi malî pir ne jî bi gerdanî sor!( ne dunya mali ne guzellik para etmez)
Paraylada, guzelliklede yasam guzel olmaz onemli olan insanda akil ve saglik olmali
30- Dema ku sewîyan terxwar heft gundan ji dore barkir(yetimin karni doydugunda 7 koy etrafinda uzaklasir).
Ekonomik olarak guclu olanlar kendileri disinda yeni guclerin dogmasini hicbir zaman razi olamazlar.yetimi somurmek varken guclenmesi onlar icin kabul edilmez.
31- Yen birçi raket(razî) yen tazî raneket(ranazî)(ac olan uyur,ciplak olan uyumaz).
Insanin beli biryeri olmali basini sokacagi bir cadiri bir evi yurdu olmali.insan kendi evinde ac yatabilir ama sokakta acikta yatamaz.
32- Xalan xelk in apan mulk in.
COcuklarin baba tarafi one cikariliyor.
33- Hesp ji baranê şivan cilnabin.( yagmurdan sonra at cullanmaz).
Hersey olup bittikten sonra tedbir almak birseye yaramaz.onemli olan onceden tedbir almak.
34- Yen ku dewî dukewê, qûne badikê(yayik yayan,kicini sallar)
Yayik yaymakla kisin gerekli bas ihtiyac olan yag elde edilir.bunu elde etmek icin biraz terlemek gerek.oturarak insan hicbirsey elde etmez calisip cabalamak gerek.
35- Gava ku ker bi hersdikevin ji hespan pîttir dimeşin( essek kizarsa attan hizli kosar).
Siradan, yavas uyusuk gorunen insanlar zamani gelince hirslanip cok atak insanlara dunusebilirler.insanlarin uzerine gittiginde ilkkin tepkileri basit olabilir ama bu baskilar artarsa hic beklenmetik sert tepkiler verebilir.
36- Kurme darê ji darê( agacin kurdu agactandir).
Bu butun kurtlerin kullandigi bir atasozu.daha cok siyasettte kullanilir.hainlik isbirlikciligi belirtir. ICerdekinin verecegi zararin yaninda disardakilerin verecegi zarar bir hictir.
37- Dayîka mirîyan carek, dayîkan dînan her roj digîrî( olunun annesi birkere,delinin annesi hergun aglar)
Anne olen evladinin acisini birkere yasar ama akilsiz evlad ailede ve toplumda yaptigi hareketler ve eylemlerle surekli aileyi utandirir .verdigi acilar omur boyu annesini aglatir.
38- Zikên ku bivaz xwarî dişewitê!(sogan yiyen, mide yanmasina katlanir)
Yaptigin isin sonuclarina katlanirsin.kotu soz soyleyen kotu seyler yapan uzulmeye aci cekmeye layiktir.

39- Tu çi bûyî yen ku bi qurushakî vi kêlaka Hacaciyan dikewê(ketî)( tek kurusla hacca gidilmez)
Anadoludan arap yarim adasina haccca gitmek eskiden oldukca mesagatli ve pahali birseydi.Kuskusuz yeterli parasi olmadan yola cikip geri donen biri icin soylenmis olmali.olanaklari olmadan surekli varmis gibi hareket eden bir nevi fantasi dunyasinda yasiyanlar icin kullanilir.parasi olmadan surekli restauran acacam diye donup dolasanlara uygun duser.
40- Rûyê tamahan li bin quna mufruzona. ( cimrinin sakali eeli bol olanin altina serilir)
Cimri ve pinti olanlar cikarlari soz konusu olunca sakallida olsalar yapmayacagi yagcilik yalakalik yoktur.Eli bol olanin etrafinda donup dururlar.
41- Manga ku bi dizî hatiya ga rojekê dize!(gizli gebe olan inek ellbet birgun dogurur)
Gizli iliskiler icin kullanilir .hicbirseyin gizli kalmaz er yada gec ortaya cikacaktir.acaba atalarimiz internet cikacagini biliyorlarmiydi da bunu soylediler=))

42. Cîran bajarê cîranî ye(komsu komsunun gunul bahcesidir)
Komsuya aile gozuyle bakilir.Iyi gunde kotu gunde hep onlarla paylasilir.iyi komsu insanin herseyi kotu komsu dusman basina.

43. Ker di xevna xwe de ceh dixwe( essek ruyasinda arpa yer)
Fantasi dunyasinda yasamak. ac tavuk kendini dari ambarinda gorurmus ile ayni

44. Çave li der xulî li ser (gozu disarda olanin toprak basina)
Kendi ailesine ve cevresine baglanmali.onlari gormeyip disariya ilgi duyan kaybetmeye mahkumdur.

45. Nanê Bilê davejin qulê( bilalin ekmegi diye aliyor kendi kursaklarina atiyorlar)
Bunun bir hikayesi olmali. Gorunurde farkli amaclar icin yardim toplayip kendi cikarlari icin kullanmak.
46.Kece tukusine(Pire kirpmak)
Cimriligi anlatan bir deyim.Zanetmiyorum ki cimriligi bu kadar somut anlatan bir deyim baska bir dilde oLSUN.

47. Bû topo Hasi Yoxî-Elînê (hasan amcanin topu)
Hasan amca savastan gelmis .uzerinde o kadar etki birakmis ki top sesleri her gurultude kendi ni yere atarmis aha top attilar diye-GUnumuzde daha cok kucuk seyleri buyutenler icin soylenir ornegin kucuk bir siyrigi aciyor diye cok abardanlar icin kullanir debek topo hase lekati

48. Nîsik çi rix in, nuk jî ew rix in!.( mercimek ne zikkimsa, nuhutta o zikim.)
aslan mercanin sozu.Ozunde duraganligi ifade eder Albert einstainin bir sozu var bir deneyden kullanan malzeme ayni sartlar ayni farkli sonuclar beklemek buyuk ahmaklik.Toprak verimsiz oldukca yagmur yagmadikca ne ekersen ek yine yetismez-

49. Yên ku agir berdayê xermana bawe!_(ailenin kendi harmanini yakmasi_)
aileden birinin bilerek yada bilmeyerek aileye zarar vermesi.bir yil boyunca emeklerinin karsiligi emeklerinin karsiligini alma vakti gelince harmanin kul olmasi-

50. Bû kerê ku berva gur dizire(!kurda zirlayarak kosan essek)
ZARar gorecegini bile bile tehlikeye hesapsiz plansiz yurumek

51. Kero wek(mîna) her ro(sagir hergunku sagir)
duraganlik ve sesizlik hareketsizligi bilerler.sagir dunde duymuyordu bugunde duymuyor yarinda duymayacak-

52. Ji nîskan heytinê(!kucuk seylerden huylanmak)
herseyden suphelenmek huylanmak

53. Gurê dev bi xûn.(agzi kanli kurt)
tuttugunu koparanlar,basladigi isleri basariyla sonuclandiranlar icin kullanilir

54. Ez be sedem şerdikim, dakû îro hilbijartinê!(ben bosa kavga yapiyorum kaldiki bugun secim var)
ramazan guzelin sozu hergun hoslanarak zevk alarak yaptigimiz hareketleri zamani ve yeri gelince daha bir istekle yapmak

55. Keçelî qelmîskan!

56. Mirî pir hatin şoştin tiran dikin( oluyu cok yikarsan ortaligi kokutur)
oluyu diriltmek nasil mumkun degilse olmus bitmis bir olayida onlemek mumkun degil.Bazi insanlar surekli geriye takili yasarlar.tartismalarinda konusmalarinda surek sen bunu dedin bunu yaptin diye kurcalayip dururlar buda bitkinlik verir sonuc cozumsuzluk. eski kurcaladikca nohos kokular cikar olan olmus onumuze bakmak gerek.

57.Kesê pirzana tûrike cehenemê bi stu ve ye!(cok bilenin boynunda cehennem heybesi asilidir)
Bazi insanlar surekli cok bilmislik taslarlar.bilselerde bilmeselerde biliyor gibi yapiyorlar.Bu tur insanlar verecekleri kararlarla aileye cevresine hayati cehenneme cevirebilirler-
58.Xoca gû dixwe carek din terewîya nake!( hoca zehir yer bir daha teravih namazini kildirmaz.)
Bunun muhakak bir hikayesi olmali. Hoca ya iftarda cok yemis namazda aptesi bozulmustur, yada namazin yarisini kildirmis yarasini atlayarak cemaate mahcup olmustur.
Birinin yaptigi hatayi bir daha asla tekrarlamayacagi durrumlarda kullanilir.
                                             
                                                                                                                                                                             yazan.Cafer Deniz .Veysel tokmak